Lezzet Peşindeki Risk: Sağlığımızı Tehdit Eden Sokak Yemekleri
Türkiye’nin dört bir yanındaki sokaklar, eşsiz kokular ve anlık lezzet kaçamakları sunan seyyar satıcılarla doludur. Hızlı, ucuz ve kültürel bir deneyim sunan bu lezzet durakları, ne yazık ki bazı kritik riskleri de beraberinde getiriyor. Uzmanlar, özellikle yaz aylarında artan gıda zehirlenmesi vakalarına dikkat çekerek, sokak gıdası tüketiminde adeta bir alarm zili çalıyor.
Peki, bu cazip lezzetleri tüketirken nelere dikkat etmeli, riskli gıdaları nasıl tanımalıyız? Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Gıda Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Osman Sağdıç ve İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ertan Ermiş, gıda güvenliğinin temel taşlarını ve hayati korunma yollarını anlatıyor.
Zehirlenmenin Karanlık Yüzü: Sıcaklık ve Hijyen Dengesi
Gıda kaynaklı zehirlenmelerin temelinde kimyasal, biyolojik veya mikroorganizma kaynaklı toksinler yatıyor. Prof. Dr. Osman Sağdıç, bu zehirlenmelerin özellikle sıcaklıkların yükseldiği dönemlerde hızla arttığını belirtiyor.
Neden Yaz Aylarında Risk Artıyor? Hava sıcaklığının artması, mikroorganizmaların gıdalarda gelişmesi için “ideal bir ortam” oluşturur. Toplu yemek organizasyonlarının çoğalması, gıdaların pişirilmesi, taşınması ve muhafazasındaki hatalar zehirlenme riskini katlıyor. Sağdıç’a göre, bu noktada yapılan en büyük yanlış, soğuk zincir gerektiren etli ürünlerin ortam sıcaklığında uzun süre bekletilmesidir.
Gıda Zehirlenmesini Tetikleyen Kritik Hatalar
Uzmanlar, zehirlenmeyi en çok artıran kritik hataları şöyle sıralıyor:
-
Yetersiz Pişirme: Özellikle et ve tavuk ürünlerinde ısıl işlemin yetersiz yapılması, zararlı bakterilerin hayatta kalmasına neden olur.
-
Soğutma ve Isıtma Hataları: Pişmiş ürünlerin yeterince soğutulmaması veya tekrar ısıtılıp servis edilecek gıdaların yetersiz düzeyde ısıtılması.
-
Yanlış Muhafaza: Gıdaların açık büfelerde veya seyyar tezgahlarda yanlış sıcaklıklarda uzun süre bekletilmesi.
Sokak Lezzetlerine Özel Tehlike Haritası
Sokakta tüketilen bazı popüler gıdalar, hazırlama ve saklama koşulları nedeniyle özel riskler barındırır:
1. Kanserojen Tehdit: Tekrar Tekrar Kullanılan Yağ
Patates kızartması, pişi, lokma veya balık ekmek gibi kızartma ürünlerinde maliyeti düşürmek amacıyla aynı yağın günlerce kullanılması büyük bir tehlikedir. Sağdıç, yağın tekrar tekrar yüksek sıcaklığa maruz kalmasının, yapısının bozulmasına ve akrilamid gibi kanserojen maddelerin oluşmasına yol açabileceğini vurguluyor.
2. Zehir Birikimi: Deniz Ürünleri ve Etin Kaynağı
Midye gibi kabuklu deniz ürünleri ile iyi muhafaza edilmemiş balıklar, bakteri ve toksin biriktirme açısından son derece risklidir. Bayat balıkta biriken histamin maddesi, pişirmeyle yok edilemez ve ciddi zehirlenmelere neden olabilir. Köfte, döner ve kokoreç gibi et ürünlerinin ise kaynağı, tazeliği ve saklama koşulları belirsiz olduğunda risk taşır.
3. Yıkanmamış Yeşil: Kimyasal ve Bakteriyel Kalıntı
Marul, maydanoz, domates gibi çiğ tüketilen gıdaların yeterince iyi yıkanmaması, hem tarım ilacı kalıntılarını hem de toprak kaynaklı bakterileri üzerinde barındırır. Açıkta satılan ve ısıl işlem normları belirsiz olan süt mısır, sütlü tatlılar ve açık ayranlar da dikkat edilmesi gereken diğer ürünlerdir.
Güvenli Seçim Kriterleri ve Acil Durum Taktikleri
Tüketiciler olarak, bu riskleri en aza indirmek bizim elimizde. Doç. Dr. Ertan Ermiş, bir yemeğin güvensiz olup olmadığını anlamanın basit yollarını anlatıyor:
Güvenli Satıcı ve Gıda Kontrolü:
- Koku ve Görünüm İpuçları: Yemek normalden farklı veya kötü bir koku yayıyorsa, bu bozulma işaretidir ve tüketilmemelidir. Bozulmuş gıdalar genellikle renk değişiklikleri, lekeler veya şüpheli bir dokuyu gösterir.
-
Satıcı Güvenilirliği: Bilinmeyen veya hijyeninden emin olunmayan satıcılardan ürün almaktan kesinlikle kaçının. Gıda hazırlamada kullanılan suyun temiz ve hijyenik şartları sağladığından emin olun.
Zehirlenme Durumunda Yapılması Gerekenler:
Gıda zehirlenmesi belirtileri (bulantı, kusma, ishal, ateş, halsizlik) başladığında yapılması gerekenler:
-
Sıvı Takviyesi: Kusma ve ishal sıvı kaybına neden olacağı için bol sıvı alınmalıdır.
-
Dinlenme: Dinlenmek, vücudun enfeksiyon veya toksinle savaşan bağışıklık sistemine yardımcı olur.
-
Tüketimi Not Alın: Belirtilerin başladığı zamanı ve son 48 saat içinde yediğiniz tüm gıdaları hatırlamaya çalışın.
-
Hemen Doktora Başvurun: Özellikle yüksek ateş, şiddetli ishal/kusma, ağız kuruluğu, bilinç bulanıklığı gibi şiddetli belirtilerde vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna gidin.
Kaçınılması Gereken Hata:
Doç. Dr. Ermiş, gıda zehirlenmesi durumunda yapılan en hatalı uygulamalardan birinin kendi başına kusmaya neden olmaya çalışmak olduğunu belirtiyor. Mideyi boşaltmak için zorlamanın, özellikle asidik maddelerle zehirlenme durumunda daha fazla zarar verebileceği uyarısı yapılıyor.
İhbarınızı Yapın: Alo 174 Gıda Hattı
Zehirlendiğiniz kaynağı net olarak hatırlıyorsanız, ALO 174 Gıda Hattı‘na bildirimde bulunarak, ilgili gıdaların acil kontrolünün yapılmasını sağlamanız halk sağlığı açısından büyük önem taşır.
Sokak lezzetleri kültürümüzün vazgeçilmez bir parçası olsa da, uzmanların bu hayati uyarılarını göz ardı etmemek gerekiyor. Unutmayın, en lezzetli gıda her zaman en güvenli olandır. Bilinçli seçimler yaparak hem damağınızı hem de sağlığınızı koruyabilirsiniz.
